Türkiye’deki sanayileşme faaliyetleri olmasaydı bu denli bir kalkınma hele ki o yaşadığımız savaşlardan sonra epey zor olacaktı. İşte o günlere biraz ışık tutuması için, Türkiye’nin sanayileşme hamlelerinin temelini oluşturan fabrikaların kuruluşlarına dair tarihi bilgiler listemize başlıyoruz…
1. Paşabahçe Cam Fabrikası – 1934…
Şişecam Topluluğu Arşivi
Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatı ile kurulan ilk cam fabrikası Paşabahçe’de açıldı. Açıldığında takvim yaprakları 1934 senesini gösteriyordu. İlk Paşabahçe mağazası ise 1957 senesinde Beyoğlu’nda kuruldu.
2. Ülker Fabrikası – 1944…
Yıldız Holding Arşivi
Asım Berksan, Sabri Berksan ve Ortakları Kollektif Şirketi 1944 yılında Ülker olarak ilk ürünü yani Pötibör bisküvi’yi üretti. Üretime de yine bu ürünle başladılar. Markanın ticari çevrelerde aile soyadı sanılmasından ötürü Berksan ailesi 1954’te Ülker soyadını aldı. “Asım Ülker, Sabri Ülker ve Ortakları Kollektif Şirketi” olarak yeniden yapılandırılan kurumun sermayesi 200 bin TL’den 400 bin TL’ye çıkarıldığında tarih 1955’i gösteriyordu. 1957 yılında Alman “Werner und Pfleiderer W&P” firmasından, bisküvilerin daha homojen şekilde pişmesini sağlayan, sekiz metre uzunluğunda zincirli bir fırın alındı. 1958 yılında ise Ülker’in İstanbul, Topkapı’daki yeni fabrikasının inşaatına başlandı; mevki olarak, o dönem İstanbul’da trafonun bulunduğu az sayıdaki mahalleden biri olan Davutpaşa seçildi. Ayrıca 1961 yılında ise Anadolu’ya yapılan dağıtımı iyileştirmek üzere kamyon satın alan şirket, dağıtımda kullanılan tenekelerin geri dönüşümü için de ayrıca bir atölye kurdu.
3. Jumbo Fabrikası – 1947…
Jumbo Arşivi
Jumbo 1947 yılında Nubar Çolak tarafından İstanbul Çemberlitaş’ ta küçük bir atölyede sarı dökümden çatal kaşık bıçak üretimi ve toptan satış deposu ile kuruldu. Ayrıca burada paslanmaz çelikten çatal, kaşık ve bıçak üretmeye başladı. Fotoğrafta gördüğünüz yer tam da orası.
4. Arçelik Fabrikası- Sütlüce/İstanbul – 1959…
Tahsin Doruk Arşivi’nden
Madeni eşya üretimi için Vehbi Koç ve Lütfü Doruk arasında imzalanan protokol ile temelleri atılan Arçelik’in ilk fabrikasının fotoğrafını görüyorsunuz yukarıda. İlk adı Erel Çelik A.Ş olan günümüzde ise Arçelik olarak anılan marka Devlet Malzeme Ofisi’nin yüzde 15 hisse katılımıyla üretime başladı. İlk olarak ise çelik radyatör imalatı için Alman firması Eisenwerk Hilden ile lisans anlaşması yapıldı.
5. Otosan Fabrikası – İstanbul / 1959…
İlk Anadol üretimi Ford Otosan Arşivi
1959 yılında kurulan Otosan A.Ş Fabrikası’nın temelleri İstanbul’da atıldı. Türkiye çapında düzenlenen ödüllü bir yarışmayla üretilecek aracın adı Anadol olarak belirlendi. Bu araç fiberglas gövdeliydi. Anadol’un seri üretimine geçildiğinde ise takvim yaprakları 19 Aralık’ı gösteriyordu. Bu aracın üretiminin sonlanması 1984 yılını buldu. O zamana kadar ise pikap ve otomobil modelleri dahil toplamda 93 bin 188 adet Anadol araç üretilmiştir.
6. Kelebek Mobilya Fabrikası /1960’lar…
Kelebek Mobilya Arşivi
1935 yılında kurulan fabrikanın kurulma amacı uçak kanatları için kontrplak üretmekti. Kelebek Mobilya’nın temelini oluşturan Yeni Kontrplak’ın İstanbul, Eyüp’teki fabrikasına mobilyacılara hizmet amacıyla zımpara ve ithal sandalye presi alındığı tarih ise 1967.
7. Oyak Renault Fabrikası – 1969…
Oyak-Renault, ihraç edilecek otomobiller
Oyak-Renault Otomobil Fabrikaları A.Ş. 2 Eylül 1969 yılında kuruldu. Kuruluşa yüzde 44 hisseyle Renault, yüzde 43 hisseyle Oyak ve yüzde 13 hisseyle Yapı ve Kredi Bankası ortaklık etti. 1980 yılında ise 19 Haziran’da, Oyak-Renault üretimi otomobillerin ilk ihracat kamyonu yola çıktı. 700 adet Renault 12 TL gemiyle Mısır’a gönderildi. Yıl içerisinde toplam 2400 araç ve 3000 motor ihraç edildi.
8. İpek Kağıt Fabrikası – 1970…
İpek Kağıt – Karamürsel, Yalova, 1970 İpek Kağıt Arşivi
1969 yılında Eczacıbaşı Topluluğu, temizlik kâğıdı üretimi için İpek Kağıt’ı kurdu. Yalova’daki fabrikada üretime geçildiğinde ise takvimler 1970 yılını gösteriyordu. Bir Eczacıbaşı İpek Kağıt markası olan Selpak 1971 yılında, kâğıdın temel hammaddesi selülozun “sel” kısmı ile temiz anlamına gelen “pak” sıfatının bileşiminden adını aldı. Yine aynı yıl Eczacıbaşı İpek Kağıt, Selpak marka, Türkiye’nin ilk tek kullanımlık kâğıt mendilini üretti.
9. Tofaş Fabrikası- Bursa /1970’ler…
Tofaş Bursa Fabrikası
Temeli 13 Nisan’da Bursa şehrimizde atılan fabrika’nın inşaatı tam 22 ay sürdü. 1973 yılında takvimler 26 Aralık’ı gösterdiğinde ise Tofaş, Murat 124 model 50 bininci otomobili üretti. Fotoğrafta da gördüğünüz 50 bininci üretilen Murat 124’ün taa kendisidir!
10. Pınar Süt Fabrikası – 1973…
Pınar Süt – Pınarbaşı, İzmir, 1975 Fabrika açılışına katılan süt üreticileri
1973 yılında kurulan Pınar Süt Fabrikası ayrıca Orta Doğu’nun en büyük süt üretim tesisi ünvanını da aldı. 1975 yılında ise Pınarbaşı fabrikası açılan Pınar Süt, Türkiye’de ilk uzun ömürlü sütün yanı sıra peynir, yoğurt, tereyağı ve süttozu üretimine başladı.
Peki biz bu bilgilerden kaçını biliyorduk?…
Türkiye’de 1955-95 dönemini, adım adım gerçekleştirilen sanayileşme ve uzantısındaki tasfiyenin meydana getirdiği nesneler aracılığıyla anlatmayı amaçlayan SALT’ın düzenlediği “Tek ve Çok” sergisine mutlaka uğramalısınız. Sergide 80’li yıllarda dolaşımda olan nesneleri, fotoğraf ve hikayeleri ile görme şansı bulacaksınız. Unutmadan bu arada sergi, 13 Kasım’a kadar SALT Galata’da sizleri bekliyor.
